İnsanlığın tarihine baktığımızda, bilginin peşinde koşmanın bazen insanlığın kendisini kaybetme tehlikesi taşıdığı görülür. Dil yoksunluğu deneyleri — özellikle II. Frederick’e atfedilen kan dondurucu uygulama — bunun en dramatik örneklerindendir. Öte yandan “İnsanlığın Anayasası” olarak sunulan 101 maddelik bildirge, insanın yaratılış, ahlak, adalet, özgürlük, merhamet ve sorumluluk temelinde ele alınması gerektiğini savunur. Bu iki metin bir araya getirildiğinde, insanlık tarihinin karanlık yüzü ile ideal yüzü yan yana gelir ve aradaki uçurum üzerinden derin bir analitik yorum yapılabilir.
Aşağıda, bu iki metnin insan doğası, etik, hukuk, bilim, sevgi, toplum ve yaratılış açısından nasıl çeliştiğini ve ne öğrettiğini geniş bir çerçevede inceliyorum.
I. YARATILIŞIN EŞİTLİĞİ ve TARİHSEL ZULMÜN KARŞITLIĞI
Dil yoksunluğu deneylerinde bebekler, “insan” değil, “denek” olarak görülmüştür. Bu yaklaşım, İnsanlığın Anayasası’ndaki ilk temel hükümle tamamen çelişir:
-
“Her insan Allah’ın halifesidir; yaratılışta eşittir.”
Frederick’in deneyi, bu eşitliği büsbütün reddeder. Bebeklerin yaşamı, bir merak uğruna feda edilmiştir. Bu, insanın yaratılıştaki onurunun yok sayılmasıdır. Beşer, merakını emanet bilincinin ve etik sınırlarının önüne koyunca, insanı araçsallaştırma hatasına düşer.
Bu çelişki bir gerçeği ortaya çıkarır:
Bilgi arayışı sınırsız olabilir, fakat insan onuru değildir.
II. SEVGİNİN BİYOLOJİK VE VAROLUŞSAL ZORUNLULUĞU
Deneyde bebeklerin dört ay içinde ölmesi, onların yalnızca “duygusal” değil, biyolojik olarak da sevgiye bağımlı olduğunu göstermiştir. Bu, modern bilim tarafından da teyit edilir:
temel fiziksel ihtiyaçlar kadar, sosyal temas ve duygusal güvenlik de beyin gelişiminin ve hayatta kalmanın şartıdır.
İnsanlığın Anayasası’nda geçen şu maddeler bunu manevi dilden anlatır:
-
“Aile sevgiyle kurulur; zorbalıkla değil.”
-
“Çocuk ümmete emanettir.”
Frederick’in deneyi ise sevgi ve temasın tüm biçimlerinden koparılmış bir dünyaya dayanır. Sonuç, biyolojik çöküş ve ölüm olmuştur.
Buradan şu çıkarım yapılır:
İnsan, yalnızca besinle değil, bağ ile yaşar.
Bu bağ koparıldığında yaşam fonksiyonları çöker—bilimsel olarak da, etik olarak da.
III. AHLAKİ VE HUKUKİ AÇIDAN “ZULÜM” ÜZERİNE BİR İNCELEME
İnsanlığın Anayasası’nın ikinci bölümü açıkça bildirir:
-
“Adalet her şeyin kalbidir; zulüm insanlığın sonudur.”
-
“Can kutsaldır; haksız yere kıyılamaz.”
Dil yoksunluğu deneyleri adaletin tam zıddıdır.
Buradaki zulüm;
-
kastî,
-
sistematik,
-
savunmasız bir gruba yönelmiş,
-
telafisi olmayan bir zarar içerir.
Modern insan haklarına göre de bu deney:
-
yaşam hakkı ihlali,
-
işkence,
-
insan onurunu yok sayma,
-
tıbbi/psikolojik etik ihlali
kategorilerinde değerlendirilir.
Bu açıdan deney, hem tarihsel hem hukuki olarak mutlak ahlaksızlık örneğidir.
IV. BİLİMİN SINIRI: “BİLGİ” UĞRUNA İNSANI FEDA ETMEK
“İnsanlığın Anayasası” bilim hakkında şöyle der:
-
“Bilim hakikati reddetmez; hakikat bilimi besler.”
-
“Bilim, doğayı fethetmek için değil; anlamak içindir.”
Bu tanımda bilimin, insanı ezen değil, insanı anlayan bir güç olması gerektiği vurgulanır. Frederick’in deneyi, bilimi amacından saptırmıştır: bilgi, merhametin önüne konmuştur. Bu tür deneyler, “etik yoksa bilim felaket yaratır” ilkesini hatırlatır.
Tarih bunu defalarca göstermiştir:
Bilim ahlaktan koptuğunda gelişme değil, yıkım üretir.
V. DEVLET, GÜÇ ve YÖNETİM AHLAKI
Deneyin yapılabilmiş olması, dönemin yönetim anlayışının da bir göstergesidir. Anayasada güç hakkında denir ki:
-
“Yönetim emanettir.”
-
“Lider efendi değil, hizmetkârdır.”
-
“Güç mazlumu korumak içindir.”
Frederick’in yaptığı güç istismarının klasik bir örneğidir. Liderlik, halka ve yaratılışa karşı bir sorumluluk olduğu halde, bu deney otoritenin sınırsız ve keyfi kullanımını gösterir.
Bu durum bize şu akılcı sonucu verir:
Sınırsız güç, hem insanı hem bilimi yozlaştırır.
VI. TOPLUMSAL BOŞLUK: SEVGİ YOKLUĞUNUN SOSYOLOJİK ANLAMI
Deneydeki çocukların ölümü bir biyolojik çöküş değil yalnızca; aynı zamanda bir sosyolojik çöküşün de göstergesidir. İnsan nihayetinde sosyal bir varlıktır.
Bir toplum sevgi üretmezse, bireyler fiziken ya da ruhen çürür.
Anayasanın şu maddeleri bu gerçeğe işaret eder:
-
“Komşuluk hukuktan öte ibadettir.”
-
“İnsanlık tek bir ümmettir.”
-
“Çocuk sadece anne babaya değil; topluma emanettir.”
Bu maddeler, sevgi ve toplumsal bağların insan varlığının kurucu parçaları olduğunu ifade eder. Frederick’in deneyi bu bağların yokluğunun nihai sonucunu göstermiştir:
toplum yoksa insan da yok olur.
VII. RUH VE AHLAK BAĞLAMINDA İNSANLIK SINAV
Dil yoksunluğu deneyleri bilimsel değil, ahlaki bir soruyla yüzleştirir bizi:
İnsan merakı ile insanlık onuru arasındaki sınır nerededir?
Anayasa der ki:
-
“Ahlak kanunla değil, vicdanla başlar.”
-
“Yalan insanlığın kanseridir.”
-
“Kalbini kirleten dünyayı da kirletir.”
Bu deney, vicdanın sustuğu anda neler olabileceğinin en açık kanıtıdır.
Vicdansız bilim, karanlığın mimarı olur.
VIII. KÜRESEL VE FELSEFİ DÜZEYDE SONUÇ
Her iki metin birlikte okunduğunda ortaya çıkan analitik sonuç şudur:
👉 Sevgi insanın varoluşudur.
👉 Adalet insanlığın omurgasıdır.
👉 Bilim merhametle birleşmezse zulme dönüşür.
👉 Güç sınırlandırılmazsa insanı yok eder.
👉 Toplumsal bağ koparsa insan hayatta kalamaz.
Dil yoksunluğu deneyi, İnsanlığın Anayasası’nın savunduğu tüm değerlerin yokluğunda insanlığın nasıl çöktüğünü gösteren karanlık bir örnektir.
Bu iki metnin karşılaştırmalı analizi şu son cümlede toplanabilir:
